«Το πράσινο στις πόλεις και γύρω από αυτές – αποκατάσταση τοπίου σε δασικά οικοσυστήματα μετά από πυρκαγιές»

 Το Κέντρο Περιβαλλοντικής Εκπαίδευσης Αργυρούπολης έχει ασχοληθεί από την ίδρυσή του μέχρι σήμερα με τα θέματα του αστικού και περιαστικού πρασίνου όπως και το θέμα των δασικών πυρκαγιών και της αποκατάστασης τοπίου. Η προσπάθειά μας αυτή περιλαμβάνει διαμόρφωση εκπαιδευτικών προγραμμάτων, θεματικών δικτύων, επιμορφωτικών δράσεων και εκπαιδευτικού υλικού και έχει γίνει με μακροχρόνια συνεργασία με ειδικούς επιστήμονες που ασχολούνται με τα θέματα αυτά (Πανεπιστήμιο Αθηνών, Γεωπονικό Πανεπιστήμιο, Ινστιτούτο Δασικών Ερευνών, WWF Ελλάς, Φιλοδασική Ένωση Αθηνών, Διεθνή δίκτυα κλπ). Επειδή θεωρούμε ότι υπάρχουν αρκετά κενά στην ενημέρωση των πολιτών και στην εκπαίδευση των μαθητών που μπορεί να οδηγούν σε ατελείς δράσεις και πρακτικές, σας στέλνουμε δύο σχετικά κείμενα. Το πρώτο αφορά στην αποκατάσταση καμένων δασικών εκτάσεων και στις αναδασώσεις και το δεύτερο περιέχει έναν κατάλογο φυτών, κάποια από τα οποία ενδείκνυνται για τις αποκαταστάσεις και κάποια για το πράσινο των αστικών δημόσιων χώρων (δεν αναφερόμαστε σε καλλωπιστικούς κήπους, λαχανόκηπους κλπ).

1. Αποκατάσταση καμένων εκτάσεων

Κάθε προσπάθεια αποκατάστασης τοπίων (δηλαδή μεγάλων ενοτήτων γης) και οικοσυστημάτων θα πρέπει να διέπεται από ορισμένες αρχές, οι οποίες επιβάλλονται από τα επιστημονικά τεκμηριωμένα δεδομένα αλλά και τις κοινωνικές και οικονομικές συνθήκες, την ιστορία της περιοχής και τον τύπο της διαταραχής που δημιούργησε το πρόβλημα.

Κάθε μορφή αποκατάστασης χερσαίου τοπίου/οικοσυστήματος οφείλει να διατρέχεται από δύο αρχές:

1. αρχή της διατήρησης του εδάφους ως φυσικού υποστρώματος για την ανάπτυξη της βλάστησης, τη συγκράτηση του νερού, την παροχή των απαραίτητων θρεπτικών στα φυτά και

2. αρχή της διατήρησης της φυσικής δομής και σύνθεσης των φυτοκοινοτήτων.

Σε ότι αφορά το δεύτερο, και με την προϋπόθεση ότι αναφερόμαστε σε θερμόβια μεσογειακά οικοσυστήματα (πευκοδάση Χαλεπίου ή Τραχείας πεύκης, θαμνώνες αειφύλλων σκληροφύλλων ή φρυγάνων), η επιστήμη επιβάλλει να αφήσουμε το καμένο σύστημα να επανέλθει με τις διεργασίες της φυσικής αναγέννησης και με τους δικούς του ρυθμούς στην πριν τη διαταραχή κατάσταση, ΕΦΟΣΟΝ ΣΤΗΝ ΙΣΤΟΡΙΑ ΤΗΣ ΠΕΡΙΟΧΗΣ ΔΕΝ ΚΑΤΑΓΡΑΦΕΤΑΙ ΑΛΛΟ ΠΕΡΙΣΤΑΤΙΚΟ ΦΩΤΙΑΣ ΣΤΟ ΚΡΙΣΙΜΟ ΜΕΣΟΔΙΑΣΤΗΜΑ ΤΩΝ 20 Η 10 ΧΡΟΝΩΝ ΑΝΤΙΣΤΟΙΧΑ ΓΙΑ ΤΑ ΔΑΣΗ Η ΤΟΥΣ ΘΑΜΝΩΝΕΣ (αυτός είναι ο χρόνος που απαιτείται για να αποκατασταθούν οι βιολογικές δομές από τις οποίες θα προκύψει και θα εξασφαλιστεί η φυσική αναγέννηση και ανάκαμψη).

Αν η συχνότητα των περιστατικών πυρκαγιάς είναι μεγαλύτερη (περισσότερα περιστατικά σε μικρότερα μεσοδιαστήματα), τότε μπορούμε να παρέμβουμε υποστηρίζοντας την περιορισμένη φυσική αναγέννηση και πάντως όχι πριν την ολοκλήρωση 2 χρόνων μετά το περιστατικό ώστε να έχουμε αφήσει τη φύση να εκδηλώσει τις δυνατότητές της.

Στην τελευταία περίπτωση, οι επιλογές μας πρέπει να κινούνται προς την κατεύθυνση της ανασύστασης της αρχικής δομής, στο βαθμό που αυτό είναι εφικτό. Ενέργειες όπως φυτεύσεις με είδη που δεν φύονται στην περιοχή δεν συμβάλλουν στην αποκατάσταση της δομής των φυσικών κοινοτήτων, όσο και αν πρασινίζουν τις καμένες εκτάσεις με γρήγορο τρόπο. Έτσι, δεν ενδείκνυται να χρησιμοποιούμε κωνοφόρα είδη, όπως κυπαρίσσια στην Αττική, τα οποία ναι μεν είναι ιθαγενή της Ελλάδας αλλά η φυσική περιοχή εξάπλωσής τους είναι η νησιωτική νοτιοανατολική χώρα (Ρόδος, Σύμη, Χάλκη, Κρήτη). Ομοίως, δεν φυτεύουμε στην Αττική Τραχεία πεύκη ή Κουκουναριά γιατί το πρώτο είδος είναι είδος της ανατολικής νησιωτικής Ελλάδας που υβριδίζει με την Χαλέπιο, ενώ το δεύτερο έχει ως φυσικές περιοχές εξάπλωσής του τη Σκιάθο και την περιοχή του Καϊάφα στην Κυπαρισσία. Φύτευση άλλων ειδών όπως πχ της Πικροδάφνης επίσης δεν συμβάλλει στην αποκατάσταση της φυσικής δομής, μια και η παρουσία του είδους αυτού, στην πλειοψηφία των περιπτώσεων συνδέεται με τη ροή νερού - σηματοδοτεί το δρόμο των ρυάκων.

Η φύτευση ξενικών (ή εξωτικών) ειδών όπως για παράδειγμα οι Ακακίες, οι Ευκάλυπτοι, ο Αείλανθος, το Κυπαρίσι της Αριζόνας, τα διάφορα κακτοειδή, κλπ., είναι μια σοβαρότερη διαταραχή, μια και πολύ συχνά δημιουργεί συνθήκες αποκλεισμού ιθαγενών φυτικών ειδών που δεν μπορούν να ανταγωνιστούν τα ταχυαυξή ξενικά είδη και μπορεί να αλλοιώνουν το βιότοπο ειδών της πανίδας του εδάφους.

2. Προτεινόμενα φυτά για το πράσινο των πόλεων, το περιαστικό πράσινο και τις αναδασώσεις

Όπως προαναφέραμε, παραθέτουμε κατάλογο φυτών κάποια από τα οποία ενδείκνυνται για τις αποκαταστάσεις και κάποια για το πράσινο των αστικών δημόσιων χώρων (δεν αναφερόμαστε σε καλλωπιστικούς κήπους, λαχανόκηπους κλπ). Η γνώμη των ειδικών κατά περίπτωση είναι απαραίτητη. Σε παρένθεση αναφέρεται το επιστημονικό όνομα του φυτού και οι ενδείξεις σημαίνουν: Δ = Δέντρο, Θ = Θάμνος, ΨΘ = Ψηλός Θάμνος

1. Αγριελιά (Olea europaea) - Δ
2. Αριά (Quercus ilex) - Δ
3. Ασπάλαθος (Calicotome villosa) - Θ
4. Ασφάκα (Phlomis fruticosa) - Θ
5. Γαλατσίδα (Euphorbia sp.) - Θ
6. Γκορτσιά (Pyrus spinosa) – Θ
7. Γλιστροκουμαριά (Arbutus andrachne) -ΨΘ
8. Δάφνη (Laurus nobilis) - ΨΘ
9. Δεντρολίβανο (Rosmarinus officinalis) - Θ
10. Θυμάρι (Thymus sp.) - Θ
11. Κοκκορεβυθιά (Pistacia terebinthus) - ΨΘ
12. Κουμαριά (Arbutus unedo) - ΨΘ
13. Κουτσουπιά (Cercis siliquastrum) - Δ
14. Λαδανιά (Cistus sp.) - Θ
15. Λυγαριά (Vitex agnus-castus) -Δ
16. Πουρνάρι (Quercus coccifera) - ΨΘ
17. Ρίγανη (Oreganum sp.) - Θ
18. Σπάρτο (Spartium junceum) - ΨΘ
19. Σχίνος (Pistacia lentiscus) - ΨΘ
20. Φυλλίκι (Phillyrea latifolia) - ΨΘ
21. Χαλέπιος πεύκη (Pinus halepensis) - Δ
22. Χαρουπιά (Ceratonia siliqua) – Δ

Επίσης στους αστικούς δημόσιους χώρους πρασίνου μπορούν να χρησιμοποιηθούν

Λεμονιές, Νεραντζιές, Ροδιές κ.ά.

Ελπίζουμε ότι η πρότασή μας καλύπτει την ανάγκη χρήσης φυτών που αντιστοιχούν στις κλιματικές και εδαφικές συνθήκες της Αττικής. Εννοείται ότι μπορούν να χρησιμοποιηθούν και άλλα φυτά που όμως πληρούν όλα τα προαναφερθέντα κριτήρια.

Ευχόμαστε το φετινό καλοκαίρι να μην είναι ιδιαίτερα θερμό (όπως πολλοί αναμένουν μετά τον πολύ ψυχρό χειμώνα) γιατί τότε τα προβλήματα με τις δασικές πυρκαγιές θα είναι μεγάλα.

Καλό καλοκαίρι.

Ο Υπεύθυνος του ΚΠΕ

Γιώργος Φαραγγιτάκης